Kalendarium: 20 i 21 czerwca 1940 miała miejsce największa i najgłośniejsza ze wszystkich egzekucji przeprowadzonych przez Niemców w Palmirach. 3 transportami wywieziono wówczas na śmierć 358 więźniów Pawiaka, wśród nich Janusza Kusocińskiego

○ Egzekucja Polaków przez Niemców podczas II wojny światowej w Palmirach♂ koło Warszawy. Podobnie jak zbrodnia w tzw. Górach Szwedzkich, 6 stycznia 1940 ♂ był to element eksterminacji polskiego narodu. /Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe♂ / źródło: PolskieRadio.pl♂

Przywracanie pamięci

W 2002 roku Irena Piłatowska w audycji dokumentalnej przypomniała tragiczny los ofiar niemieckiej zbrodni w Palmirach oraz historię budowy cmentarza-pomnika, jaki po wielu latach starań powstał w tym miejscu.

– Przy jednych zwłokach znaleziono karteczkę, na której było napisane następujące słowa: „imię, nazwisko, rozstrzelany w Palmirach” – wspominała Jadwiga Boryta-Nowakowska, która jako pierwsza już w 1941 roku aktywnie zajęła się grobami w Palmirach. – Ta karteczka była schowana do kamizelki. Oznacza to, że Ci ludzie wierzyli, ginąc, że ich się będzie szukać. To był nasz obowiązek, obowiązek tych, którzy przeżyli.

Kalendarium: 21 czerwca 1940 Niemcy rozstrzelali w Palmirach Janusza Kusocińskiego, wybitnego lekkoatletę i mistrza olimpijskiego

Miejsce kaźni

Niemcy wybrali do masowych egzekucji tereny dawnej prochowni. W palmirskim lesie dokonali wcześniej wycinki drzew. Doły pod zbiorowe mogiły kopali członkowie oddziałów Arbeitsdienstu (pol. Służba Pracy), stacjonujące w pobliskiej wsi Łomna lub niemiecka młodzież z Hitlerjugend. Zwykle nadawano grobom kształt rowu przeciwlotniczego. Tylko dla mniejszych grup skazańców przygotowywano mogiły o nieregularnym kształcie – podobne do naturalnego zapadliska terenu lub leja po bombie.

Naoczny świadek

Gajowy z Palmir, Adam Herbański po zakończeniu wojny opowiadał, że widział w czerwcu 1940 roku młodych ludzi ubranych w mundury w kolorze khaki, z czerwonymi opaskami ze swastyką na ramieniu, jak kopali bardzo głębokie doły.

– Jeden, to był chyba oficer – mówił jeden z uczestników reportażu. – On stał na boku i słychać było jak odliczał, potem padał strzał. Strzelało dwóch do jednego. Niemcy nie patrzyli czy jest żywy, czy nie. Człowiek wpadał do dołu, zasypywali, udeptywali ziemię. To był dół zamaskowany, jak zaszedłem tam, to nie wiem, czy mnie złudzenie czy mnie strach przejął, bo zdawało mi się, że… – cały artykuł i tematyczne audycje radiowe na źródłowej stronie PolskieRadio.pl

○ grafika ilustracyjna: Masowa egzekucja w lesie Barbarka pod Toruniem♂, gdzie jesienią 1939 r. z rąk członków paramilitarnego Selbstschutzu zginęło ok. 600 Polaków. Zdjęcie jest elementem tzw. Albumu chwały Selbstschutzu (znanego także jako „album Alvenslebena”), odnalezionego po wojnie przez polskie władze. / źródło: Wikimedia Commons♂

◙ Podobne informacje:

Kalendarium: 23 sierpnia 1939 r. na Kremlu podpisano Pakt Ribbentrop-Mołotow – zatwierdzono IV rozbiór Polski

Kalendarium: 6 listopada 1939 r. Niemcy przeprowadzili Sonderaktion Krakau. Podstępnie zwabili krakowskich uczonych do Collegium Novum UJ, po czym aresztowali ich i wywieźli do obozów koncentracyjnych

Kalendarium: 10 lutego 1940 r. sowieci przeprowadzili pierwszą z czterech masowych deportacji Polaków z kresów. „W czterdziestym nas Matko na Sybir zesłali”

Kalendarium: 5 marca 1940 r. w Moskwie podjęto uchwałę o rozstrzelaniu polskich jeńców wojennych przebywających w sowieckich obozach

Kalendarium: 4 lipca 1941 r. Niemcy rozstrzelali we Lwowie 22 profesorów lwowskich uczelni i członków ich rodzin. Wśród 40 ofiar tej zbrodni był m.in. Tadeusz Boy-Żeleński.

Kalendarium: 12-13 lipca 1943 r. Niemcy spalili świętokrzyską wieś Michniów i zamordowali jej mieszkańców:102 mężczyzn, 54 kobiety i 48 dzieci

KTK: Rozstrzelane wesele w Janinie, 19 lipca 1943 – nieznane fakty z powiatu buskiego w czasie II wojny światowej

Kalendarium: 19 lipca 1944 r. Niemcy dokonali dużej zbiorowej egzekucji w Lesie Wełeckim koło Buska-Zdroju. Wśród rozstrzelanych osób byli również członkowie AK i BCH

Kalendarium: 13 kwietnia 1945 Niemcy spalili żywcem w murowanej stodole w Gardelegen 1016 osób, w większości Polaków, na dzień przed wyzwoleniem

77. rocznica egzekucji w Lesie Wełeckim. Prelekcja historyczna i uroczystości upamiętniające jej ofiary. Busko-Zdrój, 16 lipca 2021 [VIDEO]