Kalendarium: 19 lipca 1944 r. Niemcy dokonali dużej zbiorowej egzekucji w Lesie Wełeckim koło Buska-Zdroju. Wśród rozstrzelanych osób byli również członkowie AK i BCH

„(…) Od jesieni 1939 roku mieszkałam w Busku, przy ul. Wojska Polskiego dawnej Kieleckiej. Jesienią 1943 r. w nocy przyszedł do mojego mieszkania gestapowiec zwany Peters, tłumacz i żandarm z psem. Pytali się o mojego męża. Od tego momentu mój mąż Franciszek Naskręt nie pokazywał się w domu. W czasie obecności gestapowców w domu go nie było, gdyż pracując w firmie Niemca Jahna, dużo musiał wyjeżdżać. Mąż był przed wojną oficerem. Później jeszcze raz nocą przyszli ci sami, pytali się o męża i Peters szarpał mnie i krzyczał.” ⁶

Podczas przygotowywania i wykonania zapasów mąki do wypieku większej ilości chleba, 15 czerwca 1944 r. kpt. Naskręta aresztowano w młynie w Tuczępach, którego kierownikiem był Teofil Dziurda. Przetrzymano go wpierw w więzieniu w Busku-Zdroju⁷, gdzie torturował go Peters, a następnie w więzieniu w Kielcach.⁸ Podczas przesłuchań nie zdradził nikogo. 19 lipca 1944 r. rozstrzelano również Marcelego Jastrzębia ps. „Szpilorek”, który był dowódcą drużyny w grupie dywersyjnej Armii Krajowej „Majdan”. Zdzisław Jopowicz ps. „Stal” kilkakrotnie ostrzegał go, że wraz z innymi mieszkańcami Buska-Zdroju (Józefem Kurkiem, Henrykiem Berlińskim) znajduje się na liście gestapo zawierającej nazwiska osób podejrzanych o prowadzenie działalności konspiracyjnej. „Szpilorek” nie zwracał uwagi na jego ostrzeżenia, będąc przekonanym, że uniknie aresztowania. Jak relacjonował Leopold Wojnakowski na łamach książki „Z dala od Wykusu”:

Jastrzębia aresztowano w jego mieszkaniu przy ul. Stopnickiej. 18 lipca 1944 r. o godzinie 10 rano przy drodze Kielce-Busko Zdrój kpr. Tadeusz Durnaś ps. „Drelka” wraz z żołnierzami Obwodu AK Busko: Józefem Kurkiem, Henrykiem Berlińskim oraz Zdzisławem Zułtakiem stali obserwując drogę. Od strony Kielc nadjechały dwa wojskowe samochody ciężarowe, w których siedzieli aresztowani członkowie ruchu oporu w podartej bieliźnie. Marceli Jastrząb krzyknął do jednego ze swych kolegów stojących na drodze: „Józek jedziemy”¹⁰. Natychmiast wysłano gońca do komendanta Obwodu AK Busko mjr. Wacława Ćmakowskiego ps. „Srogi”. Wieczorem odbyło się zebranie sztabu Obwodu AK, podczas którego nie podjęto jednak żadnych wiążących decyzji odnośnie odbicia więźniów.

Imię komendanta Obwodu AK Busko Wacława Ćmakowskiego ps. Srogi nosi jedna z ulic Buska-Zdroju / fot. Jarosław Kruk

Ofiarami egzekucji dokonanej 19 lipca 1944 r. byli również: inżynier Stanisław Baranowski, Władysław Koczek, Kozak oraz Roman Dziurda. Tego dnia rozstrzelano również mieszkańca Nowego Korczyna, Józefa Śliwę. Żandarmeria z Nowego Korczyna aresztowała go 1 marca 1943 r. wraz z Józefem Piwowarczykiem oraz z Władysławem Woźniakiem. Aresztowanych zabrano na posterunek, gdzie Ciesielski, Gawęda oraz Sturman przeprowadzali przesłuchiwania. Po ich zakończeniu zaprowadzono ich do aresztu, który mieścił się około 50 m od siedziby żandarmerii. Tego samego dnia aresztowanych uwolnili partyzanci. Piwowarczyk, Woźniak oraz Śliwa spodziewali się, że żandarmi będą ich szukać, dlatego wrócili do domu tylko na noc. Podczas rewizji w domu Śliwy, która odbyła się w następnych dniach, żandarm Rasch postrzelił członka jego rodziny – Marcelego w głowę. Żandarmi zostawili go rannego, dokonując pobicia wszystkich domowników, a zwłaszcza matki. Rannego Marcelego dobił żandarm Ciesielski. Józefa Śliwę powtórnie aresztowano w czerwcu 1944 r.:

Dzień po egzekucji, 20 lipca 1944 r. ojciec Jastrzębia – Piotr wraz z szwagierką Naskręta, Genowefą Pytlewską-Koreptą oraz z żołnierzami AK z kpr. Tadeuszem Durnasiem ps. „Drelką” na czele, ekshumowali ciała swoich kompanów. W ekshumacji brali udział Witold Komor ps. „Kuna”, Tadeusz Grochowski ps. „Gruchała”, Stanisław Szostak i Jan Szuwara. W momencie ich przybycia, na terenie Lasy Wełeckiego przebywały trzy kobiety – mieszkanki Złotej oraz Gór Pińczowskich, które poszukiwały ciał swych bliskich. Przy pomocy gajowego Zawory oraz kilku chłopaków pasących w pobliżu krowy, w stosunkowo szybkim czasie odkopano ciała. Ofiary pochowano w kilku dołach. Wszyscy zabici byli w bieliźnie, a ręce ich skrępowano do tyłu drutem kolczastym. Ciało Jastrzębia odkopano jako dwunaste. Było ciężkie do zidentyfikowania. Miał wybite zęby, otwarte złamanie lewej ręki, rozerwane paznokcie oraz nogi pokąsane przez psy. W zaciśniętej dłoni trzymał kartkę. Naskręt zaś miał rozwaloną głowę. Durnaś relacjonował:

„(…) Po rozstawieniu posterunków od drogi Busko-Pińczów i od strony lasu, zbliżyłem się do świeżo rozkopanej ziemi. Chwila wahania i zaczęliśmy rozkopywać świeży piasek, w tym czasie podchodzą dwie kobiety, mówią z płaczem i proszą by im pozwolić razem z nami rozkopywać ten piasek. Kobiety te były: jedna z Gór Pińczowskich, druga ze Złotej Pińczowskiej, jedna miała syna, druga męża w tej mogile. (…) Rozkopywaliśmy łopatami, a przeważnie rękami, ciała w resztkach bielizny pokładzione w nieładzie, zmieszane z krwią i piachem przedstawiały widok straszny. Wyciągnęliśmy jedno ciało, nie ten, drugie nie ten, trzecie nie ten, ale kobieta od Pińczowa poznała swego syna, pomogliśmy włożyć na wóz i odjechała w las. Czwartym ciałem okazał się Naskręt, miał głowę poszarpaną, oczy powychodziły na wierzch, na widok ten szwagierka jego zemdlała, trzeba było jej pomóc i tyle nam pomogła. Ojciec Jastrzębia poczęstował nas spirytusem i w dalszym ciągu rozgrzebywaliśmy tę mogiłę. Nie mogłem sobie tego wytłumaczyć, dlaczego nie wszystkich zabieramy, przecież za tą samą sprawę zginęli. Ale ja miałem tylko zabrać Naskręta i Jastrzębia, resztę zostawić.” ¹²

Ciała kpt. Franciszka Naskręta oraz Marcelego Jastrzębia przewieziono furmanką w okolice cmentarza, gdzie umyto je w strumieniu obok lasu, a następnie włożono do trumien. Widząc gromadzące się tłumy, chcące pożegnać „Kruka” i „Szpilorka”, kpr. „Durnaś” nie wyraził zgody na oddanie salw honorowych.¹³

Miejsca spoczynku Marcelego Jastrzębia „Szpilorka” [link} i kpt. Franciszka Naskręta „Kruka”[link] na cmentarzu w Busku-Zdroju. 23.07.2020 / fot. Jarosław Kruk

Ciała Baranowskiego oraz Romana Dziurdy ekshumowano i także pochowano na cmentarzu parafialnym w Busku-Zdroju.

+++

Ofiary egzekucji dokonanej 19 lipca 1944 r. – osoby zidentyfikowane:

• Baranowski – mieszkaniec Buska-Zdroju,  inżynier, członek AK
• Borek Stefan – mieszkaniec Tucząp, rolnik, lat 37
• Drozdowski Stanisław-  młynarz, lat 24
• Dziurda Roman
• Jastrząb Marceli- mieszkaniec Buska-Zdroju, członek AK
• Kamieczek Władysław, mieszkaniec Jarosławic, rolnik, lat 26
• Kępa Wacław- mieszkaniec Jarosławic, rolnik, członek BCh, lat 20
• Koczek Władysław
• Kowalik Stanisław- członek BCh, lat 32
• Kozak – mieszkaniec Buska-Zdroju, inżynier, członek AK
• Krawczyk Mieczysław- mieszkaniec Tucząp, robotnik, lat 22, syn Jana
• Kukiełka Eugeniusz- mieszkaniec Jarosławic, członek BCh, rolnik, lat 28
• Kwiatek Franciszek – mieszkaniec Tucząp, stolarz, lat 30, s. Kazimierza
• Kwiecień Stanisław, mieszkaniec Jarosławic, członek BCh, rolnik, lat 32
• Naskręt Franciszek – mieszkaniec Buska-Zdroju, kpt. WP, członek AK
• Rudnik Marian- mieszkaniec Tucząp, rolnik, lat 34, syn Wawrzyńca
• Skrzyński Stanisław – mieszkaniec Jarosławic, członek BCh, lat 20
• Sobala Jan- mieszkaniec Tucząp, rolnik, lat 30, syn Jana
• Sojka Franciszek- mieszkaniec Tucząp, rolnik, lat 23, syna Jana
• Śliwa Józef- mieszkaniec Nowego Korczyna

 

+++

○ Pomnik upamiętniający ofiary  niemieckich egzekucji w Lesie Wełeckim usytuowany na skraju lasu, przy drodze z Buska-Zdroju do Pińczowa [lokalizacja GPS]/ 1,2 JKruk, 3.źródło: busko.com.pl

Egzekucje na terenie Lasu Wełeckiego odbywały się przez cały okres okupacji niemieckiej. Prawdopodobnie ostatnia miała miejsce 12 stycznia 1945 r., dzień przed „wyzwoleniem” Buska-Zdroju przez Sowietów. Według wstępnych szacunków, na terenie Lasu Wełeckiego zginęło pomiędzy pięćset a tysiąc osób. Szczegółowo zbrodnie dokonane na tymże terenie omawiać będzie publikacja Instytutu Pamięci Narodowej pt. „Zbrodnie okupanta niemieckiego w Lesie Wełeckim k. Buska-Zdroju”.

Według ustaleń dr Karoliny Trzeskowskiej-Kubasik, właściwa data zamachu na Maxa Petersa to 12 lipca 1944 r. Na tablicy wmurowanej w ścianę budynku przy pl. Zwycięstwa 18 jest błąd. W PRL-owskiej historiografii utarło się, że zamach na Petersa miał miejsce 11 VII 1944 r. AK akcję przeprowadziła w targową środę, łatwo więc zweryfikować – chociażby przeglądając kalendarz z 1944 r. – że był to 12 lipca.  Błędną datę powtarzali inni badacze i zadziałał tu efekt kuli śniegowej.

Jeżeli chodzi o samego Petersa, to zdaniem historyk dr Karoliny Trzeskowskiej-Kubasik prawidłowa forma zapisu imienia to zdecydowanie Max. Trudniej jest z nazwiskiem. Przeważająca większość źródeł podaje nazwisko Peters, niemieckie zaś Peter. Część zaś z kolei używa formy Peter vel Peters.