Kalendarium: 27 sierpnia 1287 r. książę Leszek Czarny nadał osadzie Busko prawa miejskie | I ❤ BZ

„1287, dnia 27 miesiąca sierpnia. Leszek, zwany Czarnym, pan Krakowa, Sandomierza i Sieradza buskiemu klasztorowi świętych sióstr porządku premonstrateńskiego daje przyzwolenie lokacji miasta Busk na prawie niemieckim, którym to na Śląsku rządzone było miasto Środa Śląska. W imię Pańskie Amen.” – zapisane zostało w akcie lokacyjnym sporządzonym 734 lata temu, dokumencie który dał początek miejskiej historii Buska, o czym informuje 30 października 2020 r.  Franciszek Rusak na e-stronie BSCK

○ Akt lokacji Buska, datowany na 27 sierpnia 1287 r. / źródło: BSCK♂

Pozwolenie na lokację Buska wydał ówcześnie panujący książę krakowski Leszek Czarny♂. Niestety, nie znamy nazwiska zasadźcy, czyli pierwszego wójta. Wiemy tylko, że lokacja nastąpiła w wyniku zabiegów prepozyta (proboszcza) Hermana i przełożonej klasztoru Agnieszki.*

Zachował się szczęśliwie tekst lokacyjny Buska, który w tłumaczeniu z łaciny pani Urszuli Polak brzmi:

1287, dnia 27 miesiąca sierpnia. Leszek, zwany Czarnym, pan Krakowa, Sandomierza i Sieradza buskiemu klasztorowi świętych sióstr porządku premonstrateńskiego daje przyzwolenie lokacji miasta Busk na prawie niemieckim, którym to na Śląsku rządzone było miasto Środa Śląska. W imię Pańskie Amen. To, co dzieje się w czasie, aby wraz z upływem czasu nie przeminęło, ma zwyczaj być przechowywane w pamięci pism. Przeto my, Leszek z Bożej łaski pan Krakowa, Sandomierza i Sieradza, chcemy, aby było wiadome tak obecnym jak i przyszłym to, co dla szacunku najdroższej krwi Pana naszego Jezusa Chrystusa, który w klasztorze buskim wieloma znakami zajaśniał i jaśnieje i dla sławy chwalebnej dziewica Maryia, która w wyżej wymienionym klasztorze doznaje wyjątkowej chwały, także dzięki wstawiennictwa przychylnego brata Hermana z Buska i Agnieszki, przełożonej całego konwentu, dajemy im zezwolenie ulokowania w Busku miasta na prawie niemieckim, ażeby wymienione miasto korzystało z prawa przez cały czas istnienia Nowego Miasta, na co stanowczo należy baczyć tak, aby jeśli jakimś przypadkiem byłoby coś wątpliwego, do prawa Nowego miasta ci sami obywatele powinni odnieść się. Chcemy tak i czynimy, ażeby to miasto Buszk i to, co między jego granicami jest zawarte, na wieczne czasy było wolne od książęcych powinności, ażeby wolne było od władzy i jurysdykcji palatynów kasztelanów czy jakiegokolwiek spośród naszych urzędników i cokolwiek jest naszego prawa, zezwalamy całkowicie godnym pamięci prepozytom i klasztorowi; biorę na siebie to, co dla wspólnej korzyści ziemi i dla jej obrony będziemy bronili, tak jak inne miasta, które na tym samym prawie teutońskim znajdują się na podległym nam obszarze. Podobnie ich wójt wolny, bez żadnego podatku niech dochód własny przewozi i niech przechodzi z dwoma wozami i osobiście, przez cały obszar naszego posiadania i władzy. Ponadto żaden obywatel miasta nie będzie postawiony przez sąd, ani postawieni przed sądem nie będą przetrzymywani, aby zostali postawieni wobec kogoś. Chyba, że wobec nas i własnego prepozyta i wójta tego samego prawa teutońskiego (niemieckiego) w dużych i małych sprawach sądowych. Tak samo przyzwalamy, aby wójt w stosunku do złoczyńców, jeśliby jacyś z ważnej przyczyny zostali schwytani, mógł zastosować karę zgodną z prawem. Aby zaś wszystkie polecenia przetrwały w nienaruszonym stanie i aby zachowały trwałe znaczenie, tę stronicę zabezpieczyliśmy znakiem naszej pieczęci. Dokonało się to w roku 1287 w 15 komentarzu w obecności tych, których oto są imiona: komes Sulco kasztelan krakowski, komes Boxa palatyn sandomierski, komes Piotr palatyn sieradzki, sekretarz kancelarii o imieniu Prokopiusz, którego to ręką ten przywilej został udzielony, komes Marcin z Małogoszcza, komes Setegius Succamerarius sandomierski, Mikołaj rektor kościoła kłobuckiego, który ten przywilej spisał. Datowane 27 sierpnia.

W XIII-wiecznej Polsce, będącej w stanie rozbicia dzielnicowego, obserwuje się niezwykle korzystny proces lokowania miast i wsi na prawie niemieckim (magdeburskim)♂. Proces ten wymuszony był sytuacją ekonomiczną, społeczną i demograficzną. Prawo magdeburskie i jego lokalne odmiany, było niezwykle korzystne dla społeczności lokowanych miejscowości. Dawało im dużą samodzielność samorządową, ekonomiczną i sądowniczą.

Podniesienie rycerskiej, a potem klasztornej miejscowości do rangi miasta zawdzięcza Busko przede wszystkim dwóm czynnikom. Po pierwsze Busko w XIII wieku było centrum religijnym dla okolicznych miejscowości, a to z racji szerzącego się tu kultu Najświętszej Marii Panny, a po drugie posiadało bogactwo, w postaci soli, która dzięki przywilejom Leszka Białego i Bolesława Wstydliwego była produkowana od dawien dawna i przynosiła znaczne dochody ( ^{UWAGA: Komentarz (27 sierpnia 2023 o 11:17): Proszę zapoznać się z opracowaniem Romana Grodeckiego w opracowaniu pt. „Dzieje klasztoru premonstrateńskiego w Busku w wiekach średnich”♂ i nie powielać błędnych informacji o warzeniu soli przez zakonnice w XIII wieku. To dlaczego zakonnice wyjednały w Władysława Jagiełły nadanie znacznych udziałów w poborze soli z żup bocheńskich, skoro była sól w Busku? Teren na którym dziś znajduje się dzielnica uzdrowiskowa w tam czasie był niedostępny z powodu mokradeł.)} .

Busko jako osada funkcjonowało już od dawien dawna, podniosło jedynie swą rangę, nie zmieniając dawnego układu. Centrum miasta, w odróżnieniu od wsi Busk, zlokalizowane było wokół klasztoru, czyli prawdopodobnie w obrębie dzisiejszych ulic: Poprzecznej, Sądowej i Bohaterów Warszawy [mapa♂]. Dzisiejszy układ z rynkiem i biegnącymi od niego ulicami był wyznaczony później.

○ Galeria: 1.Akt lokacji Buska, datowany na 27 sierpnia 1287 r.♂| 2. Widoki Buska – zbiór 11 rysunków hrabianki Adeli Łubieńskiej, wydany w 1842 r.♂ |  3. Pierwsza buska Rada Miejska z lat 1917–1918 ♂ | 4. Urzędnicy i obywatele przed budynkiem Starostwa Stopnickiego z siedzibą w Busku-Zdroju, 1920 r. (JKR: Poklasztorny budynek starego sądu przy ul. Sądowej, opodal Ośrodka Zdrowia) ♂

Oryginalny łaciński zapis dokumentu lokacyjnego poniżej:

1287. die 27. mensis Augusti. Lesco dictus Niger dux Cracowiae, Sandomiriae et Siradiae, coenobio Buscensi sacrarum virginum ordinis Praemonstratensis locandi civitatem Busk iure Teutonico, quali civitas Novumforum in Silesia regebatur, dat facultatem. In nomine Domini Amen. Que geruntur in tempore, ne labantur in tempore, solent memoria scripturarum perhennari. Hinc est, Quod nos Lesthko miseracione diuina dux Cracouie, Sandomyrie est Syradie, notum esse uolumus tam presentibus quam futuris, Quod ob reuerenciam preciosissimi sanguinis domini nostri Jesu Cristi, Qui in monasterio Busko quam plurimis signis corruscauit et corruscat, et laudem gloriose virginis Marie, que in supradico monasterio speciali titulo gloriatur, Inclinati eciam precibus fratris Hermanus prepositi de Busko et Agnetis magistre tociusque connuentus ciusdem loci, concedimus ipsis facultatem in Buszk ciuitatem locandi iure theutonicali, ut dicta ciuitas iure fruatur per omnia nouifori, quod in omnibus stabilimus firmiter obseruandum, ita ut si super aliquo casu dubitatum fuerit, ad ius nouri fori est per ipsos ciues recurrendum. Volumus itaque et facimus ipsam ciuitatem de Buszk in perpetum esse liberam et totum quidquid inter metas ciusdem continetur, ab omnibus ducalibus angariis et preangaris, absoluentes ab omni potestate et iurisdiccione palatinorum, castellanorum seu quorumcunque officialum nostrum, et quidquid nostri iuris est, penitus preposito et monasterio concedimus memoratis; hoc excepto, quod pro communi terre necessitate et defensione eiusdem nobis adesse tenebuntur, prout elie ciutates, que suo iure theutonico in nostro dominio sunt locate. Item scultetus eorum liber sine omni exactione thelonei nostri merces suas deuehat et transeat cum duobus curribus personaliter per uniuersum dominii nostri districtum et principatum. Preterea nullus ciuis memorate ciuitatis citabitur, nec citati coram aliquo teneantur comparere, nisi coram nobis et suo preposito et coram scolteto suo iuris theutonici, in magnis et in paruis causis iudicandi. Item indulgemus eciam, ut scoltetus in malefactores, si qui ex iusta causa deprehensi fuerint, vindictam iuris valeat exercere. Ut autem omnia premissa super statu incolumni perseuerent et robur perpetue firmitatis obtineant, presentem paginam nostri sigilli munimine duximus roborare. Acta sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo septimo, indiccione quinta decima. Presentibus his, quorum ista sunt nomina: Comes Sulco castellanus cracouiensis, comes Boxa palatinus sandomiriensis, comes Petrus palatinus syradiensis (?) et dominus cancellarius nomine Procopius, per cuius manum hoc priuilegium est porrectum, Comes Martinus castellanus de Malogost, comes Setegius Succamerarius sandomiriensis, Nicolaus rector ecclesie Clobucensis, qui hoc scripsit priuilegium. Datum XXVII Augusti. ^**

○ autor: Franciszek Rusak; źródło: Buskie Samorządowe Centrum Kultury♂

* Feliks Kiryk. Dzieje Buska w XII – XVI wieku, w: Studia Kieleckie 3/47, Kielce 1985.
** Kodeks Dyplomatyczny Małopolski, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1886

○ Wikipedia:   Historia Buska-Zdroju ♂

• 1166 – Rycerz Dzierżko herbu Janina ufundował w miejscu, gdzie dziś stoi świątynia NPNMP pierwszy kościół^[6].
• 1166 – Pierwsza wzmianka o Busku: bulla papieska i zapis w kronice diecezji krakowskiej mówią o miejscowości „Bugsk” i kościele.
• 1180–1186 – Dzierżko ufundował przy kościele klasztor norbertanek^[7], filię witowskiego konwentu, ufundowanego przez jego brata bp. płockiego Wita z Chotla^[6][8].
• 1241 – Busko zostało zniszczone przez Tatarów. Prawdopodobnie w bitwie pod Chmielnikiem zginął rycerz Dersław i Busko przeszło na własność zakonu Norbertanek.
• 1252 – Najstarsza wzmianka o buskich solankach, Bolesław Wstydliwy nadał klasztorowi immunitet skarbowy i odnowił nadane przez Leszka Białego prawo warzenia soli z miejscowych solanek.
• 1287 – Książę Leszek Czarny nadał osadzie prawa miejskie i lokował Busko na prawie Środy Śląskiej.
• 1347 – Jan z Buska został sekretarzem, a w 1360 r. podkanclerzem króla Kazimierza Wielkiego.
• 1393 – Pod datą 6 grudnia kronika zakonna wspomina wizytę królowej Jadwigi i jej kąpiel w miejscowej solance.
• 1395 – W Busku zebrał się sąd ziemski^[9].
• 1412 – Król Władysław II Jagiełło potwierdził prawa miejskie i nadał przywilej cotygodniowych targów oraz dwóch jarmarków rocznie na św. Floriana i św. Prokopa. Zaprzestano eksploatować miejscowe solanki.
• 1537 – Król Zygmunt Stary potwierdził prawa miejskie.
• 1563 – Wielki pożar.
• 1578 – W Busku zamieszkiwało 81 rzemieślników i 13 gorzelników, były 3 kramy, 17 jatek, miejska łaźnia i młyn, w mieście wytwarzane były doskonałe sukna.
• 1590 – Pożar kościoła NPNMP.
• 1595 – Kardynał Jerzy Radziwiłł poświęcił odbudowaną świątynię.
• 1661 – Wielka zaraza.
• 1699 – W miejscu starego zbudowano nowy modrzewiowy kościół św. Leonarda.
• 1776 – Komisarz klasztoru norbertanek ks. Franciszek Belina Ossowski rozpoczął przygotowania do powtórnej eksploatacji solanek.
• 1780 – Eksploatowano 8 szybów z solanką, miasto odwiedził znawca geologii i górnictwa hr. Harss.
• 1781–1784 – Johann Philipp von Carosi prowadził prace geologiczne, których wyniki opublikował później w Lipsku.
• 1783 – Na mocy królewskiego przywileju, dzięki inicjatywie Stanisława Staszica, w Busku zawiązano Kompanię Solną, która na dużą skalę rozpoczęła warzenie soli z miejscowych solanek. Leopold Beust zbudował 2 tężnie solankowe.
• 11 marca 1784 – Miasto i warzelnie soli odwiedził król Stanisław August Poniatowski.
• 12 czerwca 1787 – Kolejna wizyta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
• 1795 – Busko zajęli Austriacy; zaprzestano warzenia soli.
• 1804 – Przebudowa fasady kościoła NPNMP, wyposażenie go w nowy ołtarz główny.
• 1809 – Busko zostało włączone do Księstwa Warszawskiego.
• 1815 – Na mocy ustaleń Kongresu wiedeńskiego miasto przypadło Królestwu Polskiemu pod zaborem rosyjskim.
• 1819 – Kasata klasztoru Norbertanek – Busko jako dobro zakonne przeszło w ręce rządu Królestwa Polskiego.
• 23 sierpnia 1820 – Wielki pożar strawił znaczną część miasta; dobra klasztorne wydzierżawił Feliks Rzewuski.
• 1827 – Busko liczyło 647 mieszkańców.
• 1828 – Oficjalne otwarcie uzdrowiska, pierwsza lista kuracjuszy.
• 1833 – Lekarzem zdrojowym został dr Jakub Berends, budowane było źródło „Rotunda”, w rynku urządzono skwer dla kuracjuszy. Busko odwiedziło 1040 kuracjuszy.
• 1 czerwca 1836 – Oddano do użytku zdrojowych Łazienek – współczesnego Sanatorium „Marconi” – niektórzy przyjmują to za początek działalności buskiego Uzdrowiska^{[potrzebny przypis]}.
• 1837 – Decyzją cara Mikołaja I, według projektu arch. Jakuba Gaya powstał szpital św. Mikołaja dla ubogich.
• 1852 – Epidemia cholery.
• 1859 – Miasto liczyło 933 mieszkańców.
• 1862 – W Busku powstała pierwsza gmina żydowska.
• 1869 – W ramach represji po Powstaniu styczniowym, podobnie jak 337 innych miast Królestwa Polskiego, Busko zostało pozbawione ukazem carskim praw miejskich i przemianowane na Busk^[10].
• 1873 – Kolejna epidemia cholery.
• 1875 – Po publicznej licytacji zakład zdrojowy w dzierżawę zabrał hr. Henryk Łubieński
• 1878 – Dr Andrzej Dobrzański wydzierżawił zakład zdrojowy na 15 lat.
• 1880 – Busko liczyło 1585 mieszkańców, 193 domy z czego 21 murowanych.
• 12 maja 1894 – Zakład zdrojowy przeszedł pod „Zarząd Skarbowy Wodami Mineralnymi w Busku” (do 1914 r.).
• 1915 – w czerwcu austriackie władze okupacyjne przeniosły siedzibę starostwa ze Stopnicy do Buska^[10].
• wrzesień 1916 – Przywrócenie praw miejskich, włączenie do miasta wsi Nadole^[10].
• 17 stycznia 1917 – po raz pierwszy zebrała się Rada Miejska składająca się z 24 mianowanych przez Austriaków radnych^[10]. Tego samego dnia rada podjęła uchwałę o usypaniu w mieście kopca Tadeusza Kościuszki.
• 13 grudnia 1918 – Odbyło się ostatnie posiedzenie nominowanej przez austriackie władze okupacyjne Rady Miejskiej; 14 grudnia zebrała się po raz pierwszy nowa Rada Miejska wybrana przez mieszkańców^[10].
• 1918 – Powstał Państwowy Zakład Zdrojowy w Busku, rozpoczęto budowę sanatorium „Górka”.
• 1927 – Została zmieniona urzędowo nazwa miasta z Busk na Busko^[11];
• 9 września 1939 – Bitwa 22 Dywizji Piechoty Górskiej z oddziałami niemieckimi pod Broniną (poległo 200 żołnierzy WP).
• 1940 – Miasto zostało stolicą Kreishauptmannschaft Busko^[12]
• 12 lipca 1944 – Likwidacja na Rynku Maksa Petersa, zastępcy szefa miejscowego gestapo, przez grupę bojową Armii Krajowej^[13].
• 13 stycznia 1945 – wyzwolenie Buska spod okupacji hitlerowskiej Buska przez oddziały 33 korpusu piechoty gwardii gen. Lebiedenki, 5 armii gwardii, 1 Frontu Ukraińskiego^[14] (wcześniej przejściowo zdobyte podczas walk o przyczółek baranowsko-sandomierski).
• 1952 – Miasto zyskało połączenie kolejowe^[15]
• 1966 – Pierwsze miejsce w konkursie na najładniejsze krajowe uzdrowisko.
• 9 maja 1986 – odsłonięcie pomnika „Braterstwa Broni” na rogu ul. Waryńskiego i al. Mickiewicza obok Domu Kultury; projekt – Stefan Maj i Leszek ^[16].
• 1987 – Obchody 700-lecia nadania praw miejskich.
• 1994 – I Międzynarodowy Festiwal Muzyczny im. Krystyny Jamroz.

◙ Podobne informacje:

I ❤ BZ: Herb Buska – słońce? monstrancja? czy po prostu słoneczna monstrancja?

Kalendarium: 23 sierpnia 1820 r. wielki pożar, strawił znaczną część Buska

I ❤ BZ: Obraz-bliźniak ”Jezu Ufam Tobie” w kościele NPNMP – namiastka Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Busku-Zdroju

Franciszek Rusak: Rewitalizacyjny walec – Czuj, stary pies szczeka!

NOIZZ: „Dubaj to parodia XXI wieku”. Burdż Chalifa nie ma kanalizacji, ścieki wywozi się autostradami | JKR: Czy Busko-Zdrój to aby nie taki „mały Dubaj”?