ppłk Tomasz Lewiński: Dzisiaj parę ciekawostek o wyjątkowym systemie Obrony Cywilnej Szwajcarii

Doświadczenia i rozwiązania Konfederacji Szwajcarskiej z zakresu bezpieczeństwa cywilnego mogą być pomocne w trakcie trwających prac nad budową systemu ochrony ludności w Polsce. Z tego względu opracowanie koncepcji systemu bezpieczeństwa cywilnego Rzeczypospolitej Polskiej powinno stanowić priorytetowy cel nadrzędny dla ustawodawców i nas wszystkich w najbliższych czasie.

Poniżej pokażemy jaką strategie obrała Konfederacja Szwajcarska ogłaszając neutralność już w 1815 r. Obecnie jej system OC stanowi ewenement na skalę europejską, w którym obywatele aktywnie uczestniczą w działaniach na rzecz ochrony ludności. Istotne było, aby utworzyć holistyczny’ organizm skupiający wszelkie działania ratowniczo-ochronne zarówno podczas pokoju, kryzysu, jak i wojny oraz okupacji. Dzięki takim założeniom Szwajcarzy nie byli zaangażowani w żaden konflikt militarny na przestrzeni ostatnich 200 lat, unikając niekorzystnych konsekwencji dla kraju. Mimo to identyfikują zagrożenia dla ludności cywilnej stanowiące niebezpieczeństwa naturalne oraz będące następstwem działalności człowieka.

Szwajcaria to przykład państwa, w którym system bezpieczeństwa cywilnego przygotowany jest na działalność zarówno podczas zagrożeń występujących w warunkach pokoju, jak i wojny oraz okupacji. Unikalność na arenie międzynarodowej charakteryzuje się powszechnym obowiązkiem mężczyzn do realizacji zadań na rzecz bezpieczeństwa. Sposób organizacji ochrony ludności w Szwajcarii należy określić mianem idei zintegrowanego systemu bezpieczeństwa cywilnego, będącego odpowiedzią na szeroką liczbę zagrożeń, obejmującego podmioty wykonawcze zdolne do samodzielnego zwalczania sytuacji kryzysowych oraz organy koordynujące. Podstawę prawną stanowią przepisy Konstytucji Konfederacji Szwajcarskiej, Federalna ustawa o ochronie cywilnej i obronie cywilnej oraz Rozporządzenia w sprawie obrony cywilnej. Z racji federacyjnego modelu państwowości każdy z 26 autonomicznych krajów związkowych posiada także wewnętrzne, oddzielne regulacje związane z ochroną cywilną. Odpowiedzialność za wykonanie zadań związanych z ochroną ludności cywilnej należy do elementarnych obowiązków najniższego poziomu administracji. Z uwagi na powyższe przygotowanie i reagowanie w czasie zaistnienia sytuacji kryzysowej stanowi zespół czynności realizowanych przez kantony i gminy.

Szwajcarski model bezpieczeństwa cywilnego dzieli się na obronę cywilną (czas wojny) oraz ochronę cywilną (czas pokoju). System bazuje na organizacjach partnerskich: Policji, Straży Pożarnej, pogotowiu ratunkowym, agencjach technicznych, obronie cywilnej. Obrona cywilna posiada możliwości uczestniczenia w działaniach podczas zagrożeń kryzysowych również w stanie pokoju, będąc jedyną organizacją zapewniającą stabilność i wsparcie innym instytucjom w czasie długotrwałego zwalczania skutków powstałych niebezpieczeństw.

Zgodnie z konstytucją Konfederacji Szwajcarskiej każdy ponosi odpowiedzialność za siebie i przyczynia się wedle własnych sił do wykonywania zadań państwa i społeczeństwa. Konsekwencją ww. zapisu jest zasadnicza oraz okresowa służba wojskowa dla mężczyzn i ochotnicza dla kobiet. W Szwajcarii funkcjonuje system milicyjny, w którym armię tworzą w większości żołnierze niezawodowi. Szwajcarska obrona cywilna, podobnie jak siły zbrojne, bazuje na obowiązkowej służbie wojskowej. Większość przepisów prawnych kantonów zobowiązuje społeczeństwo do postępowania według zaleceń organów władzy, udostępnienia w razie konieczności swojego mienia oraz mobilizacji osobowej. Szwajcarska obrona cywilna bazuje na obowiązkowej służbie wojskowej osób, które w chwili obecnej nie odbywają jej w siłach zbrojnych.

Ponadto po zakończeniu zimnej wojny, pomimo złagodzenia wielu obowiązków związanych z zasadami obrony cywilnej, właściciele domów wolnostojących mogą być nadal zobligowani do inwestowania w schrony atomowe na swoich posesjach. Stanowi to istotną cechę charakterystyczną Szwajcarii. Kraj posiada liczne państwowe schrony atomowe dla obywateli, mogące zapewnić miejsca ochronne dla 8,6 mln osób. Rada Federalna na inwestycje w budowę i renowacje obecnych schronów w ostatnich latach przeznaczyła 12,5 mld franków szwajcarskich’ (CHF). Obywatele mają również elementarny obowiązek ubezpieczania swoich domów przed skutkami klęsk żywiołowych lub innych zagrożeń.

Edukacja z zakresu bezpieczeństwa należy przede wszystkim do kompetencji agencji ochrony cywilnej kantonów i gmin, natomiast instytucje federalne prowadzą głównie działalność wspierającą. Zajęcia szkoleniowe realizowane są z zamiarem aktywizacji obywateli w działania na rzecz bezpieczeństwa. Większość kursów świadczonych przez organizacje pozarządowe i organy publiczne realizowana jest dla pracowników odpowiadających za ochronę ludności cywilnej na różnym poziomie administracji państwowej, Gminy dla zwiększenia efektywności szkoleń podzielone zostały na liczące po 20 tys. mieszkańców okręgi wraz z kierownictwem. Okręgi natomiast złożone są z sektorów po 10 tys. osób z kierownictwem sektora na czele. Dzielnice podzielone są na sektory skupiające po 5 tys. mieszkańców z kierownictwem dzielnicy. Gmina odpowiedzialna jest za szkolenia wszystkich osób działających w organizacji ochrony cywilnej. Wstępne szkolenie trwa 3 dni, po czym specjaliści uczestniczą w 12-dniowym kursie stacjonarnym. Szkolenia doskonalące odbywają się cyklicznie co 4 lata po 12 dni. Kantony prowadzą ćwiczenia dla szefów służb, dzielnic oraz lokalnych ekspertów i specjalistów zakładowych instytucji ochrony cywilnej. Na poziomie gmin w cyklu szkoleniowym biorą udział członkowie lokalnych i zakładowych organów ochrony cywilnej, a także organów schronowych.

Elementarnym źródłem wiedzy obywateli z zakresu bezpieczeństwa są unitarne oraz zaawansowane szkolenia będące częścią obowiązkowej służby wojskowej mężczyzn i ochotniczo dla kobiet. Organizacje pozarządowe oferują z kolei kursy pierwszej pomocy dla wszystkich obywateli, a także profesjonalne szkolenia dla swoich członków. Niewątpliwie społeczeństwo będące po przeszkoleniu wojskowym posiada zdecydowanie wyższe umiejętności, wiedzę i doświadczenie w radzeniu sobie z zagrożeniami niż obywatele innych państw, którzy takiego szkolenia nie odbyli.

Co myślicie o takim przygotowaniu czy jest możliwe w naszym piekiełku niezadowolonych, zgorzkniałych obywateli. Zrezygnujmy z przyzwyczajeń, zmieńmy coś szczególnie że to my i nasze rodziny jesteśmy głównymi beneficjentami tych regulacji. Bezpieczeństwo to imponderabilia – rzeczy nieuchwytne, nie dające się zważyć, zmierzyć, dokładnie określić, mogące jednak oddziaływać, mieć znaczenie, wpływ na nasze życie jako nasza podstawowa potrzeba i oczekiwanie. Musi się to przełożyć na strategie dalszego rozwoju odporności kraju na wszelkie zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne z najwyższym priorytetem zbudowania optymalnego systemu OC.

W Polsce trwają konsultację społeczne dotyczące całego pakietu OC więc my wszyscy powinniśmy wiedzieć czego oczekiwać od rządzących i jak to robią najlepsi. Musimy patrzeć na ręce politykom znającym się na wszystkim teoretycznie, a na niczym praktycznie. W obliczu konfliktów musimy to zrobić bardzo dobrze, dla nas, naszych dzieci i wnuków, tu nie ma marginesu na pomyłki, błędy czy zaniechania. Modne teraz politycznie przeprosiny manipulowanie odpowiedzialnością i przyznanie się do zaniechania lub błędów czy niewiedzy to w tym przypadku to tylko słowa – tu chodzi o nasze przeżycie.