Kalendarium: 1 stycznia wspominamy podwójną – z 1848 i z 1858 roku – premierę „Halki” Stanisława Moniuszki. Drastyczne tematy i najpiękniejsza polska aria

– Opera ta często była przedstawiana jako sielski obrazek z życia, wycięty z historii. Zaciemniano przy tym kontekst, który dotyczył rzeczy brutalnych i groźnych – mówił w Polskim Radiu o słynnym dziele Stanisława Moniuszki reżyser Mariusz Treliński. 1 stycznia wspominamy podwójną, z 1848 i 1858 roku, premierę „Halki”. – informuje 01.01.2024 w sekcji Historia portal PolskieRadio.pl

○ 1 stycznia 1848 roku w Wilnie wykonana została w wersji estradowej, pierwsza, dwuaktowa wersja Halki. Według świadków tej prezentacji, jako soliści i chórzyści wystąpili miejscowi amatorzy oraz wileńscy muzycy zebrani w około 40-osobową orkiestrę (W. Rudziński, J. Prosnak Almanach Moniuszkowski, Kraków 1952, s. 44-46). Była to pierwsza wersja orkiestrowa tej opery – partytura, która służyła wtenczas kompozytorowi, nie została do tej pory odnaleziona, a być może bezpowrotnie zaginęła. Ta pierwotna wersja Halki była kompozycją niezwykle zwartą i dramaturgicznie dynamiczną. Przygotowując operę do wykonania w Warszawie dziesięć lat później, Moniuszko rozbił dwa akty na cztery, dodał najsłynniejsze później arie Halki i Jontka, dopisał sceny baletowe i prawdopodobnie przeorkiestrował nieco partyturę, dostosowując ją do większych możliwości Opery Warszawskiej. W trakcie tych prac kompozytor dokonał również zmian niektórych partii solowych, zmienił imiona niektórych postaci – również libretto dostosowano do wymagań eleganckiej publiczności warszawskiej. W toku kompozycji zostały również przekomponowane niektóre fragmenty: Moniuszko przerobił harmonię, instrumentację oraz niektóre szczegóły wykonawcze. Jedynym śladem macierzystej wersji Halki jest rękopis wyciągu fortepianowego z 1848 roku. Manuskrypt przechowywany jest w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk i opublikowany został przez PWM pod red. Erwina Nowaczyka. Rękopis ten oraz pierwszy druk partytury Halki warszawskiej z roku 1862 stały się podstawą nowej rekonstrukcji Halki wileńskiej, przeprowadzonej na specjalne zlecenie Warszawskiej Opery Kameralnej dla uczczenia Roku Moniuszki…♂ / źródło: Stanisław Moniuszko – HALKA 1848♂

Poeta z Cyganerii Warszawskiej

Wszystko zaczęło się w 1946 roku.

27-letni Stanisław Moniuszko – kompozytor i wileński organista – przyjechał do Warszawy. Był już wtedy autorem m.in. cenionych przez krytyków pieśni opublikowanych w cyklu „Śpiewnik domowy”, operetki „Loteria” oraz pomniejszych oper. Wśród tych ostatnich znalazł się „Nowy Don Kiszot czyli sto szaleństw. Krotochwila w 3 aktach” z 1841 roku do słów libretta Aleksandra Fredry.

W Warszawie Stanisław Moniuszko poznał – najprawdopodobniej w Pałacu Saskim, w salonie literackim państwa Łuszczewskich – młodego poetę Włodzimierza Wolskiego. Literat ten, społeczny radykał mający za nic konwenanse, należał do grupy nazwanej później znacząco Cyganerią Warszawską.

? Jaka jest, w najogólniejszym ujęciu, treść libretta „Halki”? „Intryga opiera się na znany schemacie uwiedziona i porzucona”, pisał Piotr Kamiński w leksykonie „Tysiąc i jedna opera”. Uwiedzioną jest tytułowa dziewczyna, góralka, którą pokochał i porzucił Janusz – młody dziedzic, biorący właśnie ślub z Zofią, córką Stolnika. Dochodzi tu jeszcze wątek górala Jontka, zakochanego w Halce i pełnego żalu, że dziewczyna zamiast wybrać jego miłość uległa dziedzicowi. Zrozpaczona Halka, będąca w ciąży z Januszem, karmi się złudzeniami, że ukochany jednak ją wybierze. Wszystko to prowadzi do tragicznego finału: dziewczyna popełnia samobójstwo…?

– Włodzimierz Wolski ukończył właśnie poemat „Halszka” oparty na noweli „Góralka” spisanej wedle ludowej opowieści przez Kazimierza Władysława Wójcickiego – mówił Aleksander Laskowski w radiowej audycji z cyklu „Tematy operowe”.

„Halka” Stanisława Moniuszki to przede wszystkim wielkie muzyczne arcydzieło, twórczo korzystające ze zdobyczy ówczesnej sztuki operowej.

„Halszka”, historia romansu szlachcica i góralki (w tle zaś m.in. Legiony Dąbrowskiego), padła ofiarą cenzury. Włodzimierz Wolski zasugerował jednak Stanisławowi Moniuszce – który szukał wówczas materiału do „wielkiej opery” – by poemat ten przerobić na libretto.

– Dyskusje na ten temat wiedzione z udziałem krytyka muzycznego Józefa Sikorskiego i etnografa Oskara Kolberga zrodziły pierwszą, jak się miało okazać, wersję dzieła w dwóch aktach zwaną „Halką” wileńską – opowiadał Aleksander Laskowski.

„Halka” wileńska

W 1847 roku Stanisław Moniuszko zakończył komponowanie muzyki do „Halki”. Wspomniany krytyk Józef Sikorski przekazał partyturę młodego wilnianina dyrekcji Opery Warszawskiej, która jednak nie zdecydowała się na wystawienie nowego dzieła.

– Aria z III aktu „Halki”, słynna aria Jontka, jest „chyba najpiękniejszą arią w repertuarze tenorowym”–
– przyznał w innej radiowej audycji śpiewak Rafał Bartmiński’

– „Halka” raziła demokratycznością i wymową polityczną libretta – tłumaczył w audycji „Historia muzyki polskiej” muzykolog Wojciech Włodarczyk. – Moniuszko i Wolski podjęli temat krzywdy chłopskiej i przenieśli go na plan indywidualnych przeżyć bohaterów.

Tymczasem… – cały artykuł na źródłowej stronie PolskieRadio.pl♂

◙ Podobne informacje:

RK: Opera komiczna zainaugurowała festiwal im. Krystyny Jamroz | XXIX MFM Krystyny Jamroz, 1.07