PR24: Znaczenie ozdób (nie tylko) choinkowych

Choinka jest najbardziej charakterystycznym elementem wystroju wnętrz w okresie świąt Bożego Narodzenia. Obwieszona jest wieloma ozdobami, o których symbolice obecnie pamięta już niewiele osób.

Za kobietą znajduje się podłaźniczka ozdobiona szyszką. Pocztówka z 1935 roku, wyd. Fr. Karpowicz. / Foto: Biblioteka Cyfrowa Polona

Świąteczne drzewko

Choć współcześnie trudno wyobrazić sobie Boże Narodzenie bez choinki, to ubieranie drzewka jest całkiem młodym zwyczajem. Przywędrował z Niemiec do Polski na początku XIX wieku. Choinki najpierw gościły w domach protestantów na Pomorzu, Warmii i Mazurach oraz wśród wielkopolskiego mieszczaństwa. Kościół Katolicki początkowo niechętnie odnosił się do przystrojonego drzewka, widząc w nim odbcie dawnych, pogańskich zwyczajów. Jednak z czasem zaakceptował je, stwierdzając, że symbolizuje ono życie.

Dziewiętnastowieczny etnograf Oskar Kolberg, w swoim momuntalnym dziele pt. „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce„, w tomie poświęconym zwyczajom panującym w Wielkim Księstwie Poznańskim, zamieścił opis choinki: „po miastach tylko (jak to i w Niemczech jest w zwyczaju) wystawiają w wiliję wieczorem i ubierają dla dzieci drzewka (Christbaum) tj. choinkę, której gałęzie obwieszają girlandami z orzechów (czasami złoconych), migdałków, rodzenków, jabłek, pierniczków, itp. poprzetykanych papierkami kolorowemi i świecidełkami i w świeczki przystrojonych„.

Na bożonarodzeniowe drzewko zazwyczaj wybierano jodłę lub świerk. W obyczajowości ludowej zieleń tych drzew była oznaką witalności. Choinka w XX wieku wyparła inne elementy świątecznego wystroju wnętrz. Po odzyskaniu niepodległości, zachęcano do przygotowywania „polskich choinek”. Maria Gerson-Dąbrowska, malarka i rzeźbiarka, nawoływała, by pozbyć się z choinki „cudzoziemskich wzorów i wyrobów, gdyż w naszem zdobnictwie narodowem mamy źrodło niewyczerpane pomysłów estetycznych„.

Jakie ozdoby powinny znaleźć się na „polskiej choince”? Przeczytaj poradnik Marii Gerson-Dąbrowskiej z 1922 roku na stronach biblioteki Polona.

Podłaźniczka

Tradycyjnie, przy suficie wieszano podłaźniczkę, czyli ucięty wierzchołek sosny lub świerka, który następnie odpowiednio przyzdabiano. W różnych częściach Polski była nazywana jutką, sadem, wiechą lub Bożym Drzewkiem. Wierzono, że podłaźniczka zapewni zdrowie i uchroni od nieszczęść członków rodziny. Jej użycie m.in. na Podgórzu w II połowie XIX wieku, zanotował Oskar Kolberg: „wieczorem przybijają połaźnice nad drzwiami każdej izby, stajni i stodoły i ścielą słomę po wszystkich izbach. Na stole kładą siano z chlebem i opłatkiem i zasiadają do obiadu. Winniśmy dodać, że pod stołem leży siano z powrósłami, a w kącie izby snopek owsa z podłaźniczką„.

Infografika przedstawia znaczenie ozdób choinkowych. Aut. Grzegorz Lipiński Polskie Radio

Snopy zboża

Podczas świąt nie mogło również zabraknąć snopów zboża przewiązanych kolorową wstążką, zwanych diduchami. Zdobiły one zarówno wiejskie izby, jak i magnackie salony. W wigilijny poranek następowało…. – Czytaj całość na źródłowej stronie Polskiego Radia – po kliknięciu na ten link.

◙ Histomag.org: – Boże Narodzenie – historia i świąteczne tradycje