PR: Powstanie styczniowe – zbrojny bunt Polaków [audio 54'18]

– Wybuch powstania jest zawsze aktem desperacji, oznacza, że wyczerpano wszelkie inne możliwe środki walki politycznej o własny byt narodowy, a sytuacja, w której naród się znajduje jest po prostu nieakceptowalna – mówi historyk prof. Michał Klimecki.

22 stycznia 1863 roku rozpoczęło się powstanie styczniowe, największy zryw narodowo-wyzwoleńczy przeciwko rosyjskiemu zaborcy. Pomimo klęski militarnej, umocniło ono polską świadomość narodową, miało też wpływ na dążenia niepodległościowe następnych pokoleń.

„Zwiad powstańczy” – obraz Antoniego Piotrowskiego / źródło: Wikipedia

Powstanie Stycznniowe w audycjach Polskiego Radia  – fonoteka >>>

Przyczyny wybuchu

Kilka lat wcześniej, w 1856 roku zakończyła się wielka wojna krymska, w której Rosja została pobita przez Francuzów, Brytyjczyków i Turków. Narastało więc przekonanie, że oto nadeszła chwila, w której można podjąć się działań na rzecz odzyskania niepodległości. Organizatorzy powstania wierzyli w to, że państwa zachodnie staną po polskiej stronie, chociażby naciskając mocno dyplomatycznie na Rosję.

Poza tym, po dojściu cara Aleksandra II do władzy w osłabionej niedawną klęską Rosji, rozpoczęła się epoka reform i względnej liberalizacji.

W społeczeństwie polskim dorosło pokolenie, które czuło się odpowiedzialne za przyszłość ojczyzny, a nie przeżyło klęski powstania listopadowego. Uważano, że najważniejszą powinnością życiową jest walka o ojczyznę. Ten głęboki i szczery patriotyzm, połączony z religijnością był wspólny dla wszystkich klas: inteligencji, ziemiaństwa, szlachty i części chłopstwa.

Wśród bezpośrednich przyczyn wybuchu powstania wymienia się brankę ogłoszoną na terenie Królestwa Polskiego. Sprzeciw wobec branki był ochroną kadr do walki czy sprzeciwu przeciwko Rosji. Z tego powodu podjęto decyzję o wybuchu powstania w styczniu, najmniej korzystnym miesiącu dla walki. W śnieg i mróz młodzi chłopcy pakowali swoje rzeczy i szli uciekać przed poborem. Nie zawsze wiedzieli, gdzie idą. Chronili się w Puszczy Kampinoskiej, gdyż była ona najbliżej Warszawy.

Przeciwko rosyjskiej obecności na ziemiach Polskich

22 stycznia 1863 roku Centralny Komitet Narodowy ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i wezwał naród do powstania przeciwko Rosji. Sześć tysięcy powstańców zaatakowało rosyjskie garnizony w Królestwie Polskim. Powstanie rozszerzyło się na cały kraj, a następnie na tereny Litwy, Białorusi i Ukrainy. Trwało do jesieni 1864 roku, a utworzone „państwo podziemne” funkcjonowało jeszcze w 1865 roku.

Historycy obliczają, że…. – cały artykuł na źródłowej stronie PolskieRadio.24.pl – po kliknięciu na link 

Najbardziej znanym mieszkańcem Buska uczestniczącym w Powstaniu Styczniowym był Aleksander Uchnast, którego imię nosi jedna z ulic miasta.

Aleksander Uchnast (1849-1939) / Narodowe Archiwum Cyfrowe

W Wikipedii możemy przeczytać jego biogram:      Aleksander Antoni Uchnast (ur. 28 stycznia 1849 w Pradłach, zm. 3 stycznia 1939) – uczestnik powstania styczniowego, rewolucjonista współpracujący z Organizacją Spiskowo-Bojową PPS i działaczami ruchu ludowego, nauczyciel szkoły ludowej.

Aleksander Uchnast w wieku 14 lat wstąpił do oddziału powstańczego, walcząc w latach 1863-1864 w lasach świętokrzyskich. Brał udział w bitwach pod Ludynią i Opatowem. W tej bitwie został ciężko ranny. Po aresztowaniu przez Rosjan został osadzony w więzieniu w Sandomierzu. Dzięki staraniom rodziny, jako małoletni został zwolniony i odesłany do domu.

W czasie rewolucji 1905 r. rozprowadzał nielegalną „bibułę” oraz współpracował z Organizacją Spiskowo-Bojową PPS. W 1920 r. awansowany do stopnia porucznika. W 1930 r. odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami, a w 1938 r., wraz z innymi żyjącymi powstańcami z 1863, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Aleksander Uchnast zmarł 3 stycznia 1939 r. i został pochowany na cmentarzu w Busku-Zdroju. W okresie Polski Ludowej jedną z ulic w Busku-Zdroju nazwano jego imieniem.

◙ Podobne informacje:

• busko.com.pl (25.01.2019): – Złożyli hołd bohaterom powstania styczniowego